ਆਈਆ ਸੋਫੀਆ ਜਾਂ ਆਇਆਸੋਫੀਆ (ਚਰਚ ਆਫ਼ ਹੋਲੀ ਵਿਸਡਮ ਜਾਂ ਵਰਤਮਾਨ ਆਇਆਦਫਆ ਅਜਾਇਬ-ਘਰ) ਇੱਕ ਪੂਰਵ ਪੂਰਵੀ ਆਰਥੋਡੋਕਸ ਗਿਰਜਾ ਘਰ ਜਿਸਨੂੰ 1453 ਵਿੱਚ ਕਸੰਨੀਆ ਦੀ ਜਿੱਤ ਦੇ ਬਾਅਦ ਉਸਮਾਨ ਬਿੱਜਾਂਤੀਨਾਂ ਨੇ ਮਸਜਦ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ। 1935 ਵਿੱਚ ਆਤਾਤੁਰਕ ਨੇ ਉਸਦੀ ਗਿਰਜੇ ਅਤੇ ਮਸਜਦ ਦੇ ਰੂਪ ਖਤਮ ਕਰਕੇ ਉਸਨੂੰ ਅਜਾਇਬ-ਘਰ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ। ਆਈਆ ਸੋਫੀਆ ਤੁਰਕੀ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਇਸਤਨਾਬੁਲ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਬਿਲਾਸ਼ਕ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਵਿੱਚ ਗਿਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਲੈਟੀਨੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ "ਸੇਂਕਟਾ ਸੋਫੀਆ" (Sancta Sophia) ਅਤੇ ਤੁਰਕੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ "ਆਇਆਸੋਫੀਆ" (Ayasofya) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅੰਗਰੇਜੀ ਵਿੱਚ ਕਦੇ ਕਦੇ ਉਸਨੂੰ "ਸੇਂਟ ਸੋਫੀਆ" (Saint Sophia) ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਚੌਥੀ ਸਦੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਇੱਥੇ ਉਸਾਰੇ ਗਏ ਗਿਰਜੇ ਕੋਈ ਲੱਛਣ ਹੁਣ ਨਹੀਂ। ਪਹਿਲਾਂ ਗਿਰਜੇ ਦੀ ਤਬਾਹੀ ਬਾਅਦ ਕਸਨਟਿਅਨ ਪੰਨਾ ਬੇਟੇ ਕਸਨਟਿਅਸ ਸਮਿਖਿਅਕ ਇਸਨੂੰ ਬਣਵਾਇਆ ਪਰ 532 ਵਿੱਚ ਗਿਰਜਾ ਘਰ ਵੀ ਦੰਗਿਆਂ ਅਤੇ ਹੰਗਾਮਿਆਂ ਦੀ ਭੇਂਟ ਚੜ੍ਹ ਗਿਆ। ਉਸਨੂੰ ਜਸਟੇਨੀਨ ਪੰਨਾ ਨੇ ਫਿਰ ਬਣਵਾਇਆ ਅਤੇ 27 ਦਸੰਬਰ 537 ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਹੋਇਆ। ਇਹ ਗਿਰਜਾ ਘਰ ਆਸ਼ਬੈਲੇਹ ਦੇ ਗਿਰਜੇ ਦੇ ਉਸਾਰੀ ਤੱਕ ਇੱਕ ਹਜਾਰ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਸਾਲ ਤੱਕ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਗਿਰਜਾ ਘਰ ਹੈ। ਆਈਆ ਸੋਫੀਆ ਕਈ ਵਾਰ ਜਲਸਲਾਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਰਿਹਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ 558 ਵਿੱਚ ਇਸਦਾ ਗੁੰਬਦ ਗਿਰ ਗਿਆ ਅਤੇ 563 ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਫਿਰ ਲਗਾਇਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਗੁੰਬਦ ਵੀ ਤਬਾਹ ਹੋ ਗਿਆ। 989 ਦੇ ਭੁਚਾਲ ਵਿੱਚ ਵੀ ਉਸਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਅੱਪੜਿਆ। 1453 ਵਿੱਚ ਕਸੰਨੀਆ ਦੇ ਉਸਮਾਨ ਸਾਮਰਾਜ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਆਈਆ ਸੋਫੀਆ ਇੱਕ ਮਸਜਦ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇਹ ਹਾਲਤ 1935 ਤੱਕ ਬਰਕਰਾਰ ਰਹੀ ਜਦੋਂ ਕਮਾਲ ਆਤਾਤੁਰਕ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਅਜਾਇਬ-ਘਰ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ।
ਆਈਆ ਸੋਫੀਆ ਨਿਰਸੰਦੇਹ ਬੀਜਾਂਟਿਨ ਵਾਸਤੂਕਲਾ ਦਾ ਇੱਕ ਉੱਤਮ ਨਮੂਨਾ ਸੀ ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਉਸਮਾਨ ਵਾਸਤੂਸ਼ਿਲਪ ਨੇ ਜਨਮ ਲਿਆ। ਇਤਮਾਨੀਵਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਤ ਹੋਰ ਮਸਜਦਾਂ ਪ੍ਰਿੰਸ ਮਸਜਦ ਸੁਲੈਮਾਨ ਮਸਜਦ ਅਤੇ ਰੁਸਤਮ ਪਾਸ਼ਾ ਮਸਜਦ ਆਈਆ ਸੋਫੀਆ ਦੇ ਵਾਸਤੁਸ਼ਿਲਪ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹਨ। ਉਸਮਾਨ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਮਸਜਦ ਵਿੱਚ ਕਈ ਉਸਾਰੀ ਕਾਰਜ ਕੀਤੇ ਗਏ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ 16ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਮਾਹਰ ਉਸਾਰੀ ਨਿਰਮਾਤਾ ਇਸਨਾਨ ਪਾਸ਼ਾ ਉਸਾਰੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਨਵੇਂ ਮੇਨਾਰੋਂ ਸਥਾਪਤ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ ਜੋ ਅੱਜ ਤੱਕ ਕਾਇਮ ਹੈ। 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਮਸਜਦ ਵਿੱਚ ਮਿੰਬਰ ਉਸਾਰੀ ਅਤੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵਿੱਚ ਹਜਰਤ ਮੁਹੰਮਦ ਸਮੱਗਰੀ ਅਤੇ ਸਲਿਮ ਅਤੇ ਚਾਰਾਂ ਰਿਫਾਈਂ ਰਾਸ਼ਦੀਨ ਨਾਮ ਦੀ ਕਰਤਆਂ ਸਥਾਪਤ ਗਈ। ਉਸਦੇ ਸੁੰਦਰ ਗੁੰਬਦ ਦਾ ਵਿਆਸ 31 ਮੀਟਰ (102 ਫੀਟ) ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ 56 ਮੀਟਰ ਉੱਤੇ ਹੈ।
